Powstanie kościoła związane było z kilkudziesięcioletnim sporem jaki toczył zakon bazylianów z rodem Radziwiłłów o relikwie arcybiskupa połockiego Jozafata Kuncewicza. W 1743 roku zadecydowano po mediacji delegata Stolicy Apostolskiej z obiema stronami konfliktu, że relikwie błogosławionego unickiego pozostaną w Białej Podlaskiej, ale pod warunkiem, że właściciele miasta wybudują sanktuarium, którym opiekować się będzie zakon bazylianów.
W latach 1747-1759 na skraju miasta w miejscu kościoła z 1690 roku została wybudowana na planie krzyża łacińskiego monumentalna barokowa cerkiew unicka św. Barbary i klasztor bazyliański, do którego sprowadzono w 1765 roku uroczyście z kaplicy zamku Radziwiłłów relikwie bł. Jozafata. Od tego czasu datuje się rozwój sanktuarium, do którego z całej Rzeczypospolitej zaczęli ściągać wierni rzymskokatoliccy i greckokatoliccy, aby uczestniczyć w listopadowych odpustach oraz starać się łaski i pocieszenie.
Klasztor bazyliański w Białej Podlaskiej został skasowany w 1864 roku, a cerkiew unicka została zamieniona na świątynię prawosławną. Aby zapobiec pielgrzymkom katolików do kościoła, gdzie znajdowały się relikwie błogosławionego (od 1867 świętego) nakazano je ukryć. Zarządzeniem władz carskich podczas remontu wnętrza świątyni w 1873 roku trumnę z ciałem Jozafata Kuncewicza pochowano w podziemiach cerkwi i zamurowano w jednej z krypt.
W 1915 roku świątynia pobazyliańska została opuszczona przez księży prawosławnych. W 1916 roku pod kierunkiem armii austro-węgierskiej przeprowadzono w kościele badania archeologiczne, których rezultatem było odnalezienie trumny św. Jozafata Kuncewicza.
Ponownie otwarto sanktuarium. Nie trwało to jednak długo, gdyż w 1917 roku pomimo oburzenia mieszkańców miasta, relikwie św. Jozafata zostały wywiezione do kościoła greckokatolickiego św. Barbary w Wiedniu, skąd w 1949 roku trafiły do Bazyliki św. Piotra na Watykanie.
W okresie międzywojennym trwały starania o przywrócenie świątyni charakteru sanktuarium św. Jozafata i o zwrot relikwii. Nie dały one jednak rezultatu i cerkiew św. Barbary została w 1919 roku zamieniona na rzymskokatolicki kościół parafialny, który obecnie nosi wezwanie Narodzenia Najświętszej Maryi Panny.
Źródło: Wikipedia
